Hiện nay, nhiều đại biểu, cơ quan bộ ngành đánh giá: Báo cáo đánh giá khoa học của ngành y tế cần dựa trên các nghiên cứu, công bố từ tổ chức uy tín, độc lập như Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA), Cơ quan Y tế Công cộng Anh (PHE), Bộ Y tế Nhật, Viện Đánh giá Rủi ro Liên bang Đức (BfR)… cũng như một số nghiên cứu trong nước từ Bộ Khoa học - Công nghệ (VSQI), Trường Đại học Y Hà Nội... Đồng thời, quy trình xây dựng báo cáo nên đầy đủ, toàn diện với sự tham vấn minh bạch với ngành, hiệp hội thuốc lá, người dùng nhằm cân bằng lợi ích của mọi chủ thể liên quan, theo tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. 

Lệnh cấm thiếu thuyết phục nếu chưa định lượng rõ tác hại của thuốc lá mới so với thuốc lá điếu

Theo chỉ đạo từ Công điện 47 của Thủ tướng, tại nhiều cuộc họp, các cơ quan ban ngành cũng nhắc lại vai trò của Bộ Y tế trong việc đánh giá khoa học về tác hại của TLNN, TLĐT. Đây là cơ sở quyết định chính sách quản lý, dù theo hướng cấm hay hợp pháp hóa như thuốc lá điếu.

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội Tạ Văn Hạ, cần đánh giá tác động kỹ lưỡng đối với thuốc lá mới để có cơ sở quản lý hiệu quả. Cần làm rõ mức độ độc hại, nguy hiểm cụ thể thế nào, nhất là so với thuốc lá truyền thống; làm rõ đối tượng sử dụng TLĐT trong thanh thiếu niên, đặc biệt là việc biến tướng của TLĐT pha trộn ma túy…

Trước đó, tại Kỳ họp thứ 7 Quốc hội khoá XV, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên khẳng định đặt sức khỏe của nhân dân lên hàng đầu khi xây dựng Nghị định quản lý thuốc lá mới. Bộ trưởng Diên cũng nhấn mạnh sẽ đợi Bộ Y tế đánh giá chính thức về tác hại cụ thể của TLNN, TLĐT. Nếu Bộ Y tế khẳng định loại thuốc lá mới nào có hại cho sức khỏe tới mức phải cấm, thì cần sớm sửa đổi quy định pháp luật liên quan để cấm.

Tại tọa đàm Phòng chống buôn lậu các sản phẩm thuốc lá ngày 16/10, ông Nguyễn Hồng Ngọc, Phó Vụ trưởng Vụ Xã hội, Văn phòng Quốc hội nhắc lại kết luận của Phiên giải trình trách nhiệm quản lý nhà nước vào ngày 4/5 đã được toàn bộ đại biểu đồng thuận. Theo ông, Bộ Y tế chưa kịp thời đánh giá một cách toàn diện, cung cấp thông tin khoa học, đưa ra những khuyến cáo chính thức về tác hại của TLĐT, TLNN.

Do đó, theo ông Ngọc, trong tương lai gần, cần có quy định thực hiện mục tiêu giảm thiểu tác hại của thuốc lá với sức khỏe con người, dựa trên kết quả nghiên cứu trong và ngoài nước.

Ông Ngọc cũng cho biết: Trong nước hiện đã có một số cơ sở khoa học đánh giá về tác hại của TLNN, nhưng thông tin được rất ít cơ quan quản lý tiếp cận đến. Bên cạnh các tiêu chuẩn quốc gia về TLNN do Bộ Khoa học - Công nghệ nghiên cứu, xây dựng và công bố từ năm 2020, mới đây một nhóm tác giả thuộc Trường Đại học Y Hà Nội đã công bố một số kết quả nghiên cứu đáng tin cậy về TLNN.

Xác định nguyên nhân gây hại của thuốc lá: Quá trình đốt cháy và hít khói

Hút thuốc lá đã được xác định gây nguy cơ cho các bệnh lý như hô hấp, tim mạch, ung thư, thậm chí tử vong. Nhưng nguyên nhân sinh bệnh không đến từ nicotine, mà do phơi nhiễm với các hợp chất tạo ra khi đốt cháy điếu thuốc và hít khói. Trong các chất độc hại đó, nhựa thuốc lá (tar) gây các tổn thương phổi, khiến cho người hút thuốc luôn trong tình trạng bị đờm, khô cổ, thở khò khè. Trong khi đó, nicotine chỉ chiếm 5% mức độ độc hại của việc hút thuốc. Theo các chuyên gia y tế, chỉ khi hút cùng lúc 400 điếu thuốc, người hút mới bị ngộ độc nicotine, điều này trong thực tế là không thể.

Nghiên cứu của FDA Hoa Kỳ, Tổ chức ISO quốc tế hoặc các tiêu chuẩn quốc gia về TLNN của Bộ Khoa học - Công nghệ đều xác định khí hơi của TLNN không có tar, do TLNN không có quá trình đốt cháy như thuốc lá điếu. Chỉ riêng về vấn đề không có tar cũng là một bước tiến khoa học đáng phải cân nhắc về khả năng giảm tác hại của TLNN so với thuốc lá điếu.

Do đó, các chuyên gia y tế cho rằng, khi đánh giá tác hại của TLNN, thuốc lá mới, cần lấy thuốc lá điếu làm tham chiếu. Theo đó, cần đánh giá hàm lượng chất gây hại do khói thuốc gây ra (bao gồm tar và các chất gây hại khác), thay vì dựa trên tính gây nghiện của nicotine. Nicotine về bản chất là gây nghiện, nhưng đồng thời vẫn được ứng dụng trong y khoa, điển hình là các dược phẩm cai thuốc lá, được WHO đưa vào danh mục thuốc thiết yếu. Như vậy, không thể đánh đồng nicotine với ma túy hay các chất hướng thần khác.

Đánh giá về các sở cứ khoa học trên toàn cầu hiện nay, ông Nguyễn Mạnh Cường, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cũng cho biết, hiện đã có căn cứ khoa học chứng minh rằng TLNN gây tác hại tới sức khỏe người dùng và người xung quanh ít hơn rất nhiều lần so với thuốc lá điếu truyền thống, nên rất cần phải được tổ chức nghiên cứu khoa học độc lập đánh giá và các cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam thẩm định. Nếu số liệu nghiên cứu đó là đúng, thì cấm sử dụng TLNN là bất hợp lý (trong khi vẫn cho sử dụng thuốc lá điếu). Quyết định này không bảo vệ được quyền lợi người dùng và những người xung quanh (người hút thuốc thụ động). Do đó, chỉ nên cấm TLNN nếu cấm cả thuốc lá điếu.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng nhấn mạnh việc quản lý thuốc lá mới cần dựa trên chính kiến của quốc gia, tránh có sự can thiệp hoặc có tài trợ từ cả ngành hàng thuốc lá lẫn các tổ chức chống thuốc lá cực đoan, nhằm đảm bảo tính minh bạch cho chính sách.

Kinh nghiệm toàn cầu cho thấy, cơ quan chống thuốc lá trực thuộc Quỹ Bloomberg hoạt động rộng khắp thế giới thông qua nhiều tổ chức khác nhau như HealthBridge Canada, Campaign for Tobacco-Free Kids (CTFK), Vital Strategies, The Union… với mục đích tài trợ cho các quốc gia nhằm có tiếng nói, thậm chí “chấp bút” cho các chính sách kiểm soát thuốc lá của nước sở tại.

Do vậy, việc tham khảo sở cứ khoa học thực tiễn từ các quốc gia đi trước nên đến từ nguồn của chính phủ, Bộ Y tế các nước, hoặc các tổ chức y tế quốc tế như FDA, PHE, BfR… bên cạnh Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).