Hệ thống chính sách về cấp nước chưa được hoàn chỉnh

Theo báo cáo của Cục Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính đến cuối năm 2023, trên toàn quốc có 74,2% hộ gia đình nông thôn được sử dụng nước đạt quy chuẩn (trong đó có 55,1% số hộ sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn từ công trình cấp nước tập trung và 19,1% số hộ sử dụng nước từ cấp nước hộ gia đình).

Trong đó, vùng Đồng bằng sông Hồng có số hộ gia đình nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn cao nhất (91,9%) so với các vùng khác trên phạm vi toàn quốc; vùng Tây Nguyên có số hộ gia đình sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn thấp nhất (39,5%).

Vùng miền núi phía Bắc và vùng Tây Nguyên có tỷ lệ hộ gia đình nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn thấp nhất trên toàn quốc và đây cũng là những vùng có tỷ lệ hộ gia đình sử dụng nước sạch từ công trình cấp nước tập trung thấp nhất so với các vùng khác và so với tỷ lệ trung bình toàn quốc.

Mặc dù có 74,2% hộ gia đình nông thôn sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn, nhưng tại một số tỉnh vẫn còn tỷ lệ sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn từ công trình cấp nước tập trung rất thấp trên cả nước như: Hà Giang (7,7%), Gia Lai (7,7%), Yên Bái (11,4%), Cao Bằng (12,6%), Lâm Đồng (12,8%), Điện Biên (13,5%).

Ông Nguyễn Hoàng Hiệp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Ảnh: Hoàng Nam

Theo ông Nguyễn Hoàng Hiệp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, mặc dù đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, tuy nhiên, công tác cấp nước sạch nông thôn còn nhiều khó khăn, thách thức, đó là hệ thống chính sách về cấp nước chưa được hoàn chỉnh, chưa có luật về cấp nước, các quy định hiện có chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ, thống nhất, tính hiệu lực, hiệu quả trong thực tiễn chưa cao.

Nhu cầu nguồn lực đầu tư cho nước sạch nông thôn để đáp ứng mục tiêu 80% dân số nông thôn được sử dụng nước sạch đến năm 2030 là rất lớn, trong khi nguồn lực đầu tư cho cấp nước nông thôn (chủ yếu dựa vào ngân sách Nhà nước) lại hạn chế. Nguồn lực xã hội chỉ huy động được ở khu vực đồng bằng, tập trung đông dân cư, còn đối với các khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa, thì vẫn còn thiếu các giải pháp thỏa đáng để thúc đẩy nguồn lực này, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chia sẻ.

Bên cạnh đó, mô hình tổ chức quản lý khai thác công trình nước sạch tập trung khu vực nông thôn đa dạng, chưa có quy định cụ thể, thống nhất về mô hình và năng lực đơn vị quản lý khai thác, giá nước thấp, thu không đủ bù chi, thiếu kinh phí hỗ trợ theo quy định... dẫn tới tỷ lệ công trình hoạt động kém hiệu quả, ngừng hoạt động còn cao, chất lượng dịch vụ thấp.

Nguồn nước ngọt đang ngày càng suy thoái cả về số lượng và chất lượng, biến đổi khí hậu làm gia tăng các hình thái thời tiết cực đoan, thiên tai, bão, ngập lụt, hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn,… ô nhiễm nguồn nước ngày càng trầm trọng, làm cho nguồn nước cấp cho sinh hoạt không đảm bảo chất lượng, không đáp ứng được nhu cầu, nhiều công trình cấp nước phải hoạt động cầm chừng hoặc không hoạt động do thiếu hụt nguồn nước ngọt ảnh hưởng trực tiếp đến việc đảm bảo cung cấp nước sạch an toàn, bền vững cho người dân nông thôn.

Nhiều khó khăn trong xã hội hóa cấp nước và quản lý tài sản công

Theo đại diện Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lào Cai, đa số các công trình cấp nước sinh hoạt tập trung nông thôn trên địa bàn tỉnh Lào Cai giao cho cấp xã quản lý, tài sản công đã được đầu tư là công trình cấp nước quy mô nhỏ với tuyến trải dài nhiều km. Trong khi đó, điều kiện địa hình, địa lý từ đầu nguồn tới cuối mạng lưới phức tạp; đặc biệt trước diễn biến thời tiết bất thường gây sạt lở, vùi lấp, đứt gãy nhiều hạng mục công trình, thiếu nước cục bộ... dẫn đến chất lượng nước không đảm bảo và không cấp nước liên tục, không đáp ứng đủ nhu cầu sử dụng nước của người dân; gây khó khăn trong công tác khai thác, vận hành công trình; cấp chính quyền địa phương chưa thực sự theo dõi tài sản công trình cấp nước như loại hình tài sản công khác.

Việc thu tiền sử dụng nước sinh hoạt từ công trình cấp nước tập trung còn ở mức rất thấp và thậm chí nhiều công trình không thu được tiền nước do hầu hết các công trình mới chỉ cấp nước hợp vệ sinh (nước không qua xử lý, không có thiết bị lọc), vì vậy khi tổ chức thu tiền thì người dân sẽ không sử dụng nước từ công trình mà lựa chọn tự dẫn nước từ các nguồn nhỏ lẻ về sử dụng; do điều kiện kinh tế của hầu hết các hộ dân khu vực nông thôn trên địa bàn tỉnh Lào Cai còn khó khăn, không có nguồn thu nhập khác ngoài sản xuất nông nghiệp nên không có khả năng chi trả.

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Nam Định cho biết, hiện địa phương chưa cân đối được nguồn thu ngân sách nên chưa thực hiện hỗ trợ một cách toàn diện cho các dự án đầu tư xây dựng công trình nước sạch tập trung nông thôn theo các cơ chế chính sách quy định tại các Nghị định, Thông tư do Chính phủ, các bộ Trung ương ban hành.

Sau khi Chương trình mục tiêu quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trưởng nông thôn kết thúc (năm 2015), tỉnh Nam Định đã chủ động đẩy mạnh chủ trương khuyến khích doanh nghiệp tham gia đầu tư, quản lý vận hành công trình cấp nước sạch nông thôn trên địa bàn. Nhưng do nguồn vốn đầu tư cho công trình cấp nước sạch tập trung nông thôn lớn, nên nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc huy động vốn dẫn đến một số dự án chậm tiến độ; có dự án phải thu hồi giấy phép đầu tư, gây ảnh hưởng tới kết quả thực hiện mục tiêu cấp nước toàn tỉnh.

Trong khi đó, nhận thức của người dân nông thôn đã được nâng cao nhưng do điều kiện kinh tế của người dân ở một số khu vực còn khó khăn, không đồng đều; người dân còn giữ thói quen sử dụng các nguồn nước từ giếng khơi, giếng khoan,...

Các đại biểu tham dự hội nghị cũng đã đưa ra nhiều ý kiến thảo luận nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, để công tác nước sạch nông thôn phát triển bền vững. Trong đó tập trung chủ yếu vào các nhiệm vụ, giải pháp như: Hoàn thiện hệ thống các quy định pháp luật về cấp nước sinh hoạt nông thôn, cơ chế ưu đãi, thúc đẩy đầu tư tư nhân, cơ chế bù giá nước, hỗ trợ cấp nước hộ gia đình, kiểm soát, giám sát chất lượng dịch vụ cấp nước; rà soát, xây dựng, điều chỉnh các chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển cấp nước sinh hoạt nông thôn; thí điểm chuyển đổi mô hình quản lý sau đầu tư bền vững, nhất là đối với cấp nước sinh hoạt nông thôn khu vực vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc, biên giới, hải đảo...