Trong bối cảnh không gian mạng ngày càng trở thành một phần không thể thiếu của đời sống kinh tế - xã hội, Chính phủ Việt Nam đang triển khai một chiến lược toàn diện và đa chiều nhằm khẳng định chủ quyền số quốc gia. Báo cáo mới nhất về kết quả thực hiện các nhiệm vụ tại Nghị quyết số 75/2022/QH15 của Quốc hội đã cho thấy những bước đi cụ thể, những thành tựu đáng ghi nhận cũng như các thách thức trong hai mục tiêu trọng yếu: Đẩy mạnh phát triển mạng xã hội trong nước và xây dựng văn hóa mạng lành mạnh.

Ưu tiên phát triển mạng xã hội "Make in Vietnam"

Nhận thức rõ tầm quan trọng của việc sở hữu những nền tảng số quốc gia đủ mạnh để cạnh tranh và thay thế dần các mạng xã hội xuyên biên giới, Chính phủ đã ban hành các chương trình hành động quyết liệt. Nổi bật là Quyết định số 186/QĐ-BTTTT (và Quyết định số 2294/QĐ-BTTTT sửa đổi bổ sung sau đó) phê duyệt Chương trình thúc đẩy phát triển và sử dụng các nền tảng số quốc gia phục vụ chuyển đổi số, phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số đã tạo hành lang pháp lý và động lực cho các doanh nghiệp công nghệ trong nước.

Trong nỗ lực này, Zalo nổi lên như một câu chuyện thành công tiêu biểu nhất. Xuất phát điểm là một ứng dụng nhắn tin miễn phí "do người Việt, cho người Việt", Zalo đã có bước phát triển vượt bậc, trở thành một siêu ứng dụng đa tiện ích. Số liệu tính đến cuối quý I/2024 cho thấy một con số đầy ấn tượng: Zalo có khoảng 76 triệu người dùng thường xuyên, vượt qua cả những gã khổng lồ toàn cầu tại thị trường Việt Nam như YouTube (63 triệu) và TikTok (67 triệu).

Sự thành công của Zalo không chỉ nằm ở số lượng người dùng. Nền tảng này đã trở thành một công cụ đắc lực trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia và cải cách hành chính. Hiện có khoảng 15.700 cơ quan nhà nước, từ trung ương đến địa phương, đang sử dụng tài khoản Zalo Official Account (OA) để truyền thông chính sách, tương tác với người dân. Chỉ tính riêng trong năm 2023, đã có tới 1,7 tỷ lượt tương tác giữa người dân và chính quyền được thực hiện qua Zalo, minh chứng cho vai trò cầu nối hiệu quả của nền tảng này. Hơn nữa, hệ sinh thái Zalo Mini App, dù mới ra mắt hơn một năm, đã được 20 tỉnh/thành phố triển khai với 4,1 triệu người dùng trong năm 2023, cho thấy tiềm năng to lớn trong việc cung cấp các dịch vụ công tiện lợi.

Bên cạnh Zalo, Chính phủ cũng khuyến khích các nền tảng khác như Mocha. Tuy nhiên, không phải con đường nào cũng trải đầy hoa hồng. Mạng xã hội Lotus, với tham vọng ban đầu là trở thành một nền tảng tập trung vào nguồn thông tin chính thống từ báo chí, đã không thu hút được lượng người dùng như kỳ vọng. Đối mặt với thực tế, Lotus đã phải chuyển hướng chiến lược, tập trung vào tính năng "Chat for Work" (trò chuyện cho công việc), một bước đi linh hoạt để tìm kiếm thị trường ngách.

Báo cáo của Chính phủ cũng thẳng thắn nhìn nhận những khó khăn, vướng mắc cố hữu. Cụ thể:

Thói quen người dùng: Các mạng xã hội xuyên biên giới như Facebook, YouTube, TikTok đã có mặt từ sớm, ăn sâu vào thói quen sinh hoạt và giải trí của người Việt. Việc thuyết phục người dùng chuyển sang một nền tảng trong nước, vốn có các tính năng cơ bản tương tự, là một thách thức cực kỳ lớn.

Hạn chế về nguồn lực: So với các tập đoàn công nghệ đa quốc gia với tiềm lực tài chính và nhân sự khổng lồ, các doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn hạn chế. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) để tạo ra những mạng xã hội thế hệ mới với các tính năng đột phá, khác biệt.

Để giải quyết những vấn đề này, Chính phủ đề ra các giải pháp trong thời gian tới, bao gồm việc tổ chức đối thoại với các doanh nghiệp lớn như Zalo, Mocha, các nhà mạng… để tìm kiếm giải pháp khả thi; rà soát, đánh giá tiềm năng các mạng xã hội hiện có và đơn giản hóa thủ tục cấp phép để khuyến khích sự phát triển.

Các mạng xã hội "Make in Vietnam". Ảnh: IT

Kiến tạo văn hóa mạng lành mạnh

Song song với việc xây dựng các nền tảng "cây nhà lá vườn", một mặt trận quan trọng không kém là xây dựng một môi trường mạng lành mạnh, an toàn và văn minh. Đây là nhiệm vụ được giao cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (trước đây là Bộ Thông tin và Truyền thông) chủ trì.

Thời gian qua, hàng loạt biện pháp đã được triển khai đồng bộ và mang lại hiệu quả tích cực: "Cẩm nang phòng chống tin giả" được phát hành rộng rãi, thu hút hơn 80.000 lượt xem, giúp người dân trang bị kỹ năng nhận diện và xử lý thông tin sai sự thật. Chiến dịch "Tin" trên nền tảng TikTok đã tạo ra một làn sóng mạnh mẽ, khuyến khích sáng tạo nội dung tích cực với hơn 130 triệu lượt xem và hơn 1 triệu video tham gia. Mô hình Trung tâm xử lý tin giả đã được thành lập tại 21 tỉnh, thành phố, giúp xử lý nhanh các vụ việc tung tin thất thiệt, góp phần ổn định dư luận xã hội. Giải thưởng các Nhà sáng tạo nội dung số Việt Nam - Vietnam iContent Awards 2024 đã được tổ chức nhằm tôn vinh và khuyến khích những cá nhân, tập thể đang tạo ra các giá trị tốt đẹp trên không gian số.

Tuy nhiên, cuộc chiến này vẫn còn nhiều cam go. Báo cáo chỉ ra ba hạn chế chính: Sự phát triển như vũ bão của công nghệ bị các thế lực thù địch lợi dụng; ý thức của một bộ phận người dùng còn hạn chế, vẫn còn tư tưởng "vô danh nên vô trách nhiệm"; và nguồn lực, công cụ kỹ thuật để phát hiện, xử lý vi phạm chưa theo kịp thực tiễn.

Để khắc phục, Chính phủ sẽ tập trung vào các giải pháp trọng tâm sau:

Thứ nhất, nâng cao nhận thức người dùng, tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền về trách nhiệm trên không gian mạng. Sự kiện Vietnam iContent 2025 dự kiến tổ chức vào tháng 11/2025 sẽ là không gian kết nối, định hướng cho cộng đồng sáng tạo nội dung Việt Nam. Đặc biệt, việc hoàn thiện và phổ biến bộ Quy tắc ứng xử trên môi trường số được kỳ vọng sẽ tạo ra một chuẩn mực chung cho văn hóa mạng.

Thứ hai, tăng cường kiểm soát, Chính phủ sẽ tiếp tục chỉ đạo các bộ, ngành quyết liệt yêu cầu các nền tảng xuyên biên giới gỡ bỏ nội dung vi phạm, đồng thời tăng cường quản lý hoạt động cung cấp dịch vụ nội dung trên mạng, đảm bảo một môi trường an toàn, thượng tôn pháp luật.

Có thể thấy, hành trình xây dựng một không gian mạng Việt Nam tự chủ, lành mạnh và phát triển bền vững là một nhiệm vụ dài hơi, đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực không ngừng. Những kết quả đạt được với Zalo và các chiến dịch văn hóa mạng là những tín hiệu đáng mừng, khẳng định hướng đi đúng đắn của Chính phủ. Tuy nhiên, để chiến thắng trong cuộc cạnh tranh toàn cầu và kiến tạo một môi trường số thực sự văn minh, cần có sự chung tay của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và đặc biệt là ý thức, trách nhiệm của mỗi người dùng Việt Nam.