Mượn tạm 5 năm đến chuỗi dự án dang dở

Năm 2009, khi Dự án đường tránh lũ, cứu hộ – cứu nạn ở vùng trũng huyện Hải Lăng (cũ) bước vào giai đoạn triển khai, thời điểm đó UBND xã Hải Thọ đã đồng ý cho Công ty TNHH Xây dựng Thống Nhất (có địa chỉ tại tỉnh Ninh Bình cũ, gọi tắt là: Công ty) mượn 1ha đất (loại đất bằng chưa sử dụng) để dựng lán trại, tập kết vật liệu và xây dựng trạm bê tông. Địa điểm triển khai bên tuyến đường, gần với Quốc lộ 1A thuộc xã Hải Thọ, huyện Hải Lăng (nay thuộc xã Diên Sanh).

Thời hạn cho Công ty mượn chỉ 5 năm, từ 2009 đến 2014, phía Công ty hỗ trợ địa phương 25 triệu đồng.

Nhưng từ một hợp đồng mang tính tạm thời, khu đất ấy đã trở thành “điểm nóng” kéo dài hơn 15 năm, với hàng loạt lần cam kết nhưng không thực hiện, nhiều lần đề xuất dự án nhưng không hoàn tất hồ sơ, và cuối cùng là hành vi bị kết luận chiếm đất do Nhà nước quản lý.

Ngay sau khi nhận đất, Công ty đã mở rộng diện tích sử dụng từ 1ha lên 2ha và được UBND xã đồng ý. Đây chính là bước ngoặt đầu tiên dẫn đến những phức tạp về sau, bởi việc cho mượn, mở rộng này không đi kèm quy trình pháp lý chặt chẽ.

Khi Dự án đường tránh lũ hoàn thành (năm 2011), thay vì bàn giao mặt bằng, Công ty giữ nguyên hiện trạng và bắt đầu chặng đường kéo dài của các đề xuất dự án mới. Từ năm 2011 đến 2022, 3 dự án lần lượt được đưa ra rồi lại bỏ dở, tạo ra một vòng luẩn quẩn của “xin – chờ – dừng” mà không có dự án nào được hoàn chỉnh thủ tục theo Luật Đầu tư và Luật Đất đai.

Dự án đầu tiên mà Công ty xin thực hiện là Trạm nghiền Clinker quy mô 10ha. UBND huyện thống nhất chủ trương, thậm chí ban hành thông báo thu hồi đất để triển khai. Nhưng Công ty không lập đầy đủ hồ sơ đầu tư và sau gần 2 năm, dự án rơi vào bế tắc mà không có tiến triển nào.

Đến năm 2015, Công ty xin chuyển sang đầu tư Nhà máy may Thống Nhất Hải Lăng. UBND tỉnh đã đồng ý đưa dự án vào kế hoạch sử dụng đất, nhưng vướng mắc lập tức phát sinh khi 6.000m² trong tổng diện tích đề xuất nằm trọn trong khu đất quy hoạch trạm xử lý nước thải. UBND huyện yêu cầu lựa chọn vị trí khác phù hợp quy hoạch mở rộng thị trấn, song Công ty không thực hiện. Một lần nữa, dự án bị đình lại.

Khu vực lán trại và công trình tạm còn tồn tại trên phần đất thuộc quản lý của UBND xã Diên Sanh. Ảnh: Minh Tân

Năm 2021, Công ty tiếp tục đề xuất Dự án xây dựng khu trung tâm thương mại, vui chơi, giải trí và dịch vụ thương mại, với lý do “chuyển hướng đầu tư sau dịch COVID-19”. Nhưng hồ sơ gửi các cơ quan chức năng lại thiếu nhiều nội dung theo Nghị định 31/2021.

Sau khi rà soát, Ban Thường vụ Huyện ủy và UBND huyện đều không đồng ý chủ trương. Sở Kế hoạch – Đầu tư xác định hồ sơ không có đủ cơ sở thẩm định. Đây là dự án thứ ba “thất bại” trong vòng 11 năm.

Tuy nhiên, điều khiến vụ việc trở nên phức tạp hơn chính là việc Công ty không trả lại đất, dù không có dự án nào được chấp thuận. Suốt từ những năm trước và từ năm 2021, hàng loạt văn bản của UBND huyện Hải Lăng (cũ) và UBND thị trấn Diên Sanh (cũ) yêu cầu Công ty tháo dỡ công trình và hoàn trả mặt bằng, giao đất cho địa phương.

Nhưng tất cả văn bản, thông báo và yêu cầu đều không được thực hiện. Chưa kể, nhiều lần phía Công ty cũng cam kết "trả lại đất” nhưng đều không thực hiện. Nhiều buổi làm việc, phía Công ty vắng mặt hoặc chỉ cử đại diện làm việc. Trên thực tế, khu đất 2ha vẫn tồn tại hai dãy nhà cấp 4, sân bãi và thiết bị, nguyên trạng như khi Dự án đường tránh lũ đã hoàn thành từ lâu.

Kéo dài trái pháp luật và yêu cầu xử lý dứt điểm

Trong bối cảnh đó, cuối năm 2021, Thanh tra huyện Hải Lăng ban hành Kết luận thanh tra số 23/KL-UBND, xác định việc UBND xã Hải Thọ cho mượn đất 2ha là trái thẩm quyền theo Điều 37 Luật Đất đai 2003.

Đây là kết luận pháp lý quan trọng, đặt cơ sở xử lý rõ ràng: Công ty không có quyền tiếp tục sử dụng đất sau khi hết thời hạn mượn; việc kéo dài sử dụng đất là vi phạm; chính quyền phải thực hiện các biện pháp xử lý đúng quy định.

Các thông báo, báo cáo kéo dài qua các năm yêu cầu Công ty TNHH Xây dựng Thống Nhất tháo dỡ công trình, trả đất về cho địa phương quản lý nhưng vẫn không được thực hiện. Ảnh: Minh Tân

Trước những yêu cầu trả lại đất cho địa phương, Công ty đã có Văn bản ngày 13/1/2025 đề nghị UBND thị trấn “xác minh và hoàn trả chi phí đầu tư trên đất”. Theo phía Công ty, số tiền đã đầu tư cho san lấp và giải phóng mặt bằng… khoảng 12 tỷ đồng.

Tuy nhiên, vấn đề này đã bị UBND huyện Hải Lăng thời điểm đó bác bỏ ngay lập tức. Lý do rất rõ ràng: Công ty chỉ mượn đất phục vụ một dự án công, thời hạn đã hết từ 2014; suốt thời gian dài sau đó, Công ty không có bất kỳ quyết định giao đất, cho thuê đất hay chấp thuận đầu tư nào; các dự án xin đầu tư đều không hoàn thiện hồ sơ; và kết luận thanh tra đã yêu cầu trả đất. Trong bối cảnh đó, yêu cầu “hoàn trả chi phí” không có bất kỳ căn cứ pháp lý nào.

Trước thực trạng kéo dài, tháng 3/2025, UBND huyện Hải Lăng đã đề nghị UBND tỉnh xử lý dứt điểm theo Nghị định 123/2024/NĐ-CP ngày 4/10/2024 của Chính phủ quy định về xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai.

Theo UBND huyện Hải Lăng, hành vi của Công ty TNHH Xây dựng Thống Nhất được xác định sử dụng đất không đúng quy định, thuộc hành vi “chiếm đất do Nhà nước quản lý” theo Nghị định 123/2024/NĐ-CP. Mức phạt tiền từ 150–200 triệu đồng đối với cá nhân vi phạm, và do Công ty là tổ chức, mức phạt sẽ nhân đôi theo quy định tại khoản 4, Điều 5.

Công ty TNHH Xây dựng Thống Nhất đề nghị hoàn trả tiền mà Công ty đã đầu tư tại khu đất trên với khoảng...12 tỷ đồng. Ảnh: Minh Tân

Ngoài ra, yêu cầu áp dụng biện pháp khắc phục: Buộc khôi phục tình trạng ban đầu của đất và buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp nếu có. Mức xử phạt này vượt thẩm quyền UBND huyện nên vụ việc thuộc thẩm quyền Chủ tịch UBND tỉnh.

Mới đây, trước ý kiến của cử tri trên địa bàn, Sở Nông nghiệp và Môi trưởng tỉnh Quảng Trị đề nghị UBND tỉnh chỉ đạo UBND xã Diên Sanh tiếp tục yêu cầu Công ty TNHH Xây dựng Thống Nhất tháo dỡ công trình, hoàn trả mặt bằng đất đã mượn về hiện trạng ban đầu. Trường hợp Công ty không chấp hành, UBND xã Diên Sanh chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan tổ chức cưỡng chế để hoàn trả lại đất đã mượn.

Khu đất 2ha vốn được xem là “đất vàng” cho hạ tầng công cộng và dịch vụ đô thị của địa phương đã bị kẹt trong tình trạng sử dụng trái pháp luật suốt nhiều năm, làm đình trệ quy hoạch và đánh mất cơ hội phát triển của địa phương.

Nếu không xử lý dứt điểm, đây sẽ tiếp tục là lỗ hổng trong kỷ cương đất đai, tạo tiền lệ cho những trường hợp mượn đất tạm rồi giữ lại bằng các dự án dang dở. Việc kiên quyết thu hồi và xử lý theo quy định là cần thiết để khẳng định kỷ cương pháp luật, bảo vệ quỹ đất và củng cố trách nhiệm trong quản lý Nhà nước về đất đai.