“Khóa rừng” để đón Tết

Vào những ngày giáp Tết, đồng bào dân tộc Thổ thuộc huyện miền núi Như Xuân, tỉnh Thanh Hóa dù đi làm ăn xa ở đâu cũng tìm về quê ăn Tết cùng gia đình thân yêu. Để không khí Tết được trọn vẹn, ấm cúng, đồng bào dân tộc Thổ thường trồng cây nêu trước cổng nhà, treo trống chiêng, tổ chức các trò chơi, trò diễn mang đậm bản sắc của đồng bào nơi đây.

Cây nêu thường là cây vầu, cao thẳng và để lại phần ngọn trên cây. Số lượng các cành phụ thuộc vào số con cháu trong gia đình. Những nhà có nhiều thế hệ cùng chung sống, cành lá thường xum xuê. Đồng thời, kể từ ngày 27 đến mùng 7 tháng Giêng, đồng bào dân tộc Thổ chính thức “khóa rừng” không vào rừng để chặt cây, lấy củi, lấy lá, tìm kiếm các sản phẩm trên rừng... Cũng trong những ngày này, đồng bào bó lại tất cả các dụng cụ phục vụ cho sản xuất nông nghiệp như cuốc xẻng, cày, bừa để cho các vật dụng nghỉ ngơi xem như trả ơn một năm giúp người dân khai hoang, phục hóa.

Chiều 30 Tết, các con cháu quây quần làm mâm cỗ cúng dâng lên tổ tiên. Lễ cúng bao giờ cũng được diễn ra gần bếp lửa. Bếp lửa có ý nghĩa vô cùng quan trọng với người Thổ, nhất là trong những ngày Tết, con cháu ngồi vây quanh ông bà bên bếp lửa để được ông bà chúc phúc và mừng tuổi.

Sáng mùng 1 Tết, gia đình sẽ đón anh em, bạn bè đến xông đất, xông nhà. Người xông nhà sẽ được gia chủ đón tiếp, mời uống chén rượu đầu năm, được mừng tuổi và chúc những lời tốt đẹp về cho gia đình. Đặc biệt người Thổ rất quý những con vật, nhất là đối với con trâu. Theo tục lệ vào sáng mùng 1 Tết, gia chủ phải có lễ cho trâu ăn Tết để cảm ơn trâu một năm giúp gia chủ làm việc đồng áng. Trong dịp Tết cổ truyền, người dân tộc Thổ tổ chức các trò chơi, trò diễn như ném còn, đánh đu, cồng chiêng, đi cà kheo, làn điệu hát chậm đò ho,...

Ngày mùng 2 Tết, trên bàn thờ đồng bào Thổ luôn có sắp sẵn các loại bánh chưng, bánh ót, bánh ú, bánh mật, trái cây và gạo, thịt, tiền vàng... để mong tổ tiên mang đi, hẹn năm tới lại đón tổ tiên về ăn Tết với gia đình. Nét nhân văn của đồng bào dân tộc Thổ là vào ngày mùng 2 Tết, các chàng rể phải chuẩn bị đồ lễ về thăm bố mẹ vợ gồm có 1 cỗ xôi con gà, 1 đôi bánh chưng, 1 chai rượu bỏ vào cái làn và mừng tuổi cho bố mẹ, các em, các cháu, đây là truyền thống tốt đẹp của người Thổ từ bao đời nay.

Mặc thổ cẩm và đeo bạc nén để múa lăm vông

Những ngày cận Tết, đồng bào dân tộc Thái ở các huyện miền núi Thanh Hóa lại bắt đầu hối hả, tất bật với những công việc chuẩn bị cho những ngày Tết. Con gái Thái thì đảm nhiệm việc dọn dẹp nhà cửa, chợ búa mua sắm đồ lễ và nhu yếu phẩm cho gia đình. Con trai thì thực hiện công việc gói bánh chưng, trang trí đào, quất trong nhà sao cho có không khí Tết.

Thông lệ, cứ vào tối 29 Âm lịch, đồng bào Thái bắt đầu gói bánh chưng. Bánh chưng cổ truyền của người Thái không có nhân thịt, hành, đỗ bởi theo quan niệm của đồng bào nơi đây, hương vị Tết trong bánh chưng chủ yếu nằm ở lá dong. Tối 30 Tết, gia đình xum họp ăn bữa cơm tất niên, đây là dịp người thân, bạn bè quây quần của đồng bào Thái cùng nhau uống rượu đến sáng. Trong đêm cuối cùng của năm, người Thái cũng có phong tục thắp hương và giữ cho cháy liên tục, không để tắt. Sau đêm giao thừa cúng gia tiên bằng cá, thịt, bánh.

Trong những ngày Tết, bà con đồng bào Thái còn mặc các đồ thổ cẩm, đeo bạc nén và đưa chiêng, cồng ra đánh kết hợp múa lăm vông để chào mừng năm hết Tết đến.

Điểm khác biệt trong Tết cổ truyền của người Thái là tục gọi hồn cho những người đang sống. Để gọi hồn, thầy cúng lấy của mỗi người một chiếc áo, bó lại một đầu với nhau, vắt lên vai, tay cầm một thanh củi đang cháy, rồi mang ra đầu làng gọi hồn hai ba lần, sau đó về chân cầu thang lại gọi một lần nữa. Kết thúc buổi gọi hồn, thầy cúng đích thân buộc vào cổ tay mỗi thành viên trong gia đình một sợi chỉ đen để trừ tà, sợi chỉ đó phải để tự đứt, nếu cố ý làm đứt thì chủ nhân dễ bị ốm hoặc gặp chuyện không hay trong năm mới.

Sáng mùng 1 người Thái dậy sớm, chuẩn bị nước luộc bánh chưng cho mỗi người uống một ít. Sau đó, mỗi gia đình dọn ra hai hoặc ba mâm cúng, mâm đặt trên cao là để cúng tổ tiên nhà chồng, còn mâm thấp cúng tổ tiên nhà vợ. Cúng xong, tất cả đàn ông con trai lui vào nhà trong, để cho phụ nữ dùng cơm trước. Mâm cỗ Tết của người Thái có một món không thể thiếu, đó là cá với các món nướng, lạp, muối chua...

Chiều mùng 1 Tết, nam nữ thanh niên bắt đầu đi chơi, đến nhà nào có thể ăn uống và ngủ luôn tại đấy. Mỗi cuộc du Xuân năm mới kéo dài nhiều ngày với các hoạt đông vui chơi dân gian như: Ném còn, múa khèn, đẩy gậy, nhảy sạp, khua luống, hát khắp, đánh cù, đánh mảng, đi cà kheo, bắn nỏ… tạo không khí náo nhiệt cho những ngày Tết vui vẻ và ấm áp.

Một mùa Xuân nữa lại về trên những bản làng xứ Thanh cũng là lúc hoa đào, hoa mận nở khoe sắc rộn ràng trên khắp các triền núi mờ sương, đồng bào dân tộc Thổ, dân tộc Thái ở miền núi Thanh Hóa tưng bừng đón Tết với mong ước cho một năm mới vụ mùa bội thu, đồng bào các bản khỏe mạnh, đất nước luôn an bình…