Thông tư được xây dựng dựa trên các căn cứ pháp lý quan trọng, như: Luật Tổ chức Tòa án nhân dân số 34/2024/QH15 đã sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 81/2025/QH15; Luật Thanh tra số 84/2025/QH15;Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật số 64/2025/QH15 đã được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Luật số 87/2025/QH15; Nghị định số 216/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Thanh tra…

Theo đó, dự thảo Thông tư đề xuất quy định về nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự, thủ tục tiến hành thanh tra của Tòa án nhân dân; trách nhiệm của Chánh án Tòa án nhân dân các cấp, thủ trưởng các đơn vị thuộc Tòa án nhân dân trong việc thi hành kết luận thanh tra, quản lý công tác thanh tra.

Dự thảo Thông tư áp dụng đối với thủ trưởng đơn vị, Chánh án Tòa án nhân dân các cấp; Chánh Thanh tra; người tiến hành thanh tra; người thực hiện giám sát hoạt động của Đoàn thanh tra; người thực hiện thấm định dự thảo kết luận thanh tra; đối tượng thanh tra và các Tòa án, đơn vị, công chức, viên chức, người lao động trong Tòa án nhân dân; trừ Tòa án quân sự các cấp.

Nguyên tắc hoạt động thanh tra trong Tòa án nhân dân được đề xuất trong dự thảo Thông tư như sau:

Hoạt động thanh tra phải bảo đảm tuân thủ quy định của Luật Tổ chức Toà án nhân dân 2024, Luật Thanh tra 2025 và các văn bản pháp luật có liên quan.

Đồng thời, không gây cản trở việc giải quyết, xét xử vụ việc của Tòa án nhân dân theo quy định của pháp luật; thực hiện đúng thẩm quyền, nội dung, yêu cầu thực tế và đáp ứng mục tiêu quản lý việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân; bảo đảm tất cả các Tòa án nhân dân, đơn vị, cá nhân trong Tòa án nhân dân đều được thanh tra; tập trung những mặt công tác có hạn chế, yếu kém; bảo đảm phối hợp chặt chẽ giữa các Tòa án trong thực hiện hoạt động thanh tra, tránh chồng chéo, trùng lặp.

Đáng chú ý, dự thảo Thông tư quy định: Chỉ thực hiện thanh tra khi có kế hoạch đã được phê duyệt hoặc theo yêu cầu đột xuất của người có thẩm quyền quyết định thanh tra theo quy định tại dự thảo Thông tư. Khi thực hiện thanh tra, người ra quyết định thanh tra phải chỉ đạo thực hiện hiệu quả, tránh hình thức; trường hợp cần thiết rút hồ sơ vụ việc để xem xét toàn diện và có kết luận chính xác, đúng pháp luật…

Mỗi đối tượng thanh tra được thanh tra 01 năm 01 lần theo kế hoạch hằng năm, trừ trường hợp theo yêu cầu công tác quản lý của lãnh đạo Tòa án nhân dân có thẩm quyền. Việc tiến hành thanh tra nội dung tại khoản 1 Điều 7 dự thảo Thông tư.

Tại Điều 5 dự thảo Thông tư đề xuất đối tượng thanh tra trong Tòa án nhân dân bao gồm:

- Các Tòa Phúc thẩm, cục, vụ và tương đương, cơ quan báo chí của Tòa án nhân dân tối cao và Học viện Tòa án.

- Các Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân dân khu vực.

- Cục trưởng, Vụ trưởng, Chánh tòa Tòa Phúc thẩm và tương đương; Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Chánh án Tòa án nhân dân khu vực.

- Phó Cục trưởng, Phó Vụ trưởng, Phó Chánh tòa Tòa Phúc thẩm và tương đương; Phó Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Phó Chánh án Tòa án nhân dân khu vực.

- Trưởng phòng, Phó Trưởng phòng và tương đương; Chánh tòa, Phó Chánh tòa các Tòa chuyên trách Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân dân khu vực.

- Thẩm phán, Hội thẩm, Thẩm tra viên Tòa án, Thư ký Tòa án, Hòa giải viên.

- Công chức, viên chức, người lao động khác trong Tòa án nhân dân.

Ngoài ra, dự thảo Thông tư đề xuất nội dung thanh tra tại Tòa án nhân dân, bao gồm các công tác: Thụ lý, giải quyết, xét xử các vụ án, vụ việc thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân; tổ chức cán bộ, thi đua, khen thưởng, đạo đức, văn hóa giao tiếp khi thi hành công vụ và các công tác hành chính, nội vụ khác; quản lý tài chính, ngân sách, kế toán, đầu tư xây dựng, mua sắm, quản lý, sử dụng tài sản công trong Tòa án nhân dân; giải quyết khiếu nại, tố cáo và tiếp công dân; phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực…

Dự thảo Thông tư mới về thanh tra trong TAND được kỳ vọng sẽ tạo ra bước đột phá trong việc nâng cao tính minh bạch, hiệu quả của hoạt động này. Với các quy định chặt chẽ từ nguyên tắc đến đối tượng và nội dung thanh tra, Thông tư không chỉ tạo hành lang pháp lý, giúp phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm mà còn góp phần xây dựng một hệ thống tư pháp vững mạnh, liêm chính.