Chuyển đổi số và AI trong lĩnh vực pháp luật

Chuyển đổi số là quá trình ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và internet để thay đổi căn bản cách thức hoạt động, cung cấp dịch vụ và tương tác giữa Nhà nước - người dân - doanh nghiệp. AI là tập hợp các công nghệ máy học (machine learning), xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP), phân tích dữ liệu lớn (big data), cho phép tự động hóa, dự báo và hỗ trợ ra quyết định.

Trong lĩnh vực pháp luật, các công nghệ này được ứng dụng vào hệ thống quản lý văn bản điện tử, cơ sở dữ liệu pháp luật dùng chung, phần mềm hỗ trợ soạn thảo, rà soát văn bản, trợ lý ảo tư vấn pháp lý, công cụ phát hiện vi phạm, tham nhũng, sai phạm hành chính.

Nhiều quốc gia phát triển đã chứng minh hiệu quả của công nghệ trong việc nâng cao tính minh bạch và khả năng tiếp cận công lý cho người dân. Việt Nam cũng đang từng bước triển khai theo hướng này.

Đổi mới công tác xây dựng pháp luật

Trước đây, việc xây dựng văn bản quy phạm pháp luật gặp nhiều hạn chế: Thủ công, khối lượng lớn, khó kiểm soát sự chồng chéo và thiếu dự báo tác động thực tiễn.

Nhờ AI, các cơ quan có thể: Rà soát nhanh tính hợp hiến, hợp pháp, phát hiện mâu thuẫn giữa các văn bản; phân tích dữ liệu lớn để dự báo tác động chính sách, từ đó ban hành pháp luật sát thực tế, khả thi hơn; số hóa, công khai văn bản pháp luật trên nền tảng trực tuyến, giúp người dân, doanh nghiệp dễ dàng tra cứu, nâng cao niềm tin vào hệ thống pháp luật.

Qua đó, quy trình xây dựng pháp luật trở nên tinh gọn, minh bạch, kịp thời, đúng định hướng chủ trương của Đảng và Nhà nước.

AI được xem là công cụ đột phá, giúp giảm tải cho cán bộ tiếp dân. Ảnh: MN dùng AI đồ hoạ

Vai trò trong thi hành pháp luật, thanh tra và phòng, chống tham nhũng

Ứng dụng công nghệ số và AI giúp giám sát việc thi hành pháp luật một cách chặt chẽ, minh bạch. Hệ thống số hóa hồ sơ, quy trình làm việc điện tử giúp cơ quan quản lý dễ dàng phát hiện dấu hiệu vi phạm.

Trong công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo, AI được xem là công cụ đột phá: Phân tích dữ liệu lớn từ hồ sơ đất đai, đầu tư công, ngân sách… để dự báo nguy cơ sai phạm; tự động cảnh báo bất thường trong đấu thầu, mua sắm công, cấp phép, chuyển nhượng tài sản công; hỗ trợ xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo, phân loại, gợi ý hướng xử lý, giảm tải cho cán bộ tiếp công dân; xác định “vùng rủi ro cao” trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí, từ đó khoanh vùng đối tượng cần thanh tra trọng điểm.

AI còn được kỳ vọng trong tố tụng điện tử: Hỗ trợ tranh tụng, lưu trữ chứng cứ số, trợ lý ảo pháp lý cho cả thẩm phán và luật sư. Đây là bước tiến giúp nâng cao công bằng, minh bạch và tiết kiệm nguồn lực.

Thực trạng và thách thức ở Việt Nam

Việt Nam đã triển khai các dự án lớn: Cơ sở dữ liệu quốc gia về pháp luật, thí điểm AI kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, ứng dụng công nghệ trong tiếp công dân và giải quyết khiếu nại trực tuyến. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế: Hạ tầng công nghệ chưa đồng bộ, an ninh mạng còn yếu; nguồn nhân lực chất lượng cao về pháp luật - công nghệ còn thiếu; khung pháp lý cho ứng dụng AI chưa hoàn thiện, thiếu quy định rõ ràng về trách nhiệm pháp lý khi AI đưa ra khuyến nghị hoặc kết quả xử lý; tư duy quản lý truyền thống và tâm lý e ngại công nghệ vẫn là rào cản.

Nếu không khắc phục, Việt Nam khó tận dụng hết tiềm năng của công nghệ trong cải cách pháp luật và chống tham nhũng.

Giải pháp thúc đẩy

Tinh thần Nghị quyết 66 nhấn mạnh vào: Đầu tư hạ tầng số và cơ sở dữ liệu lớn, đặc biệt trong lĩnh vực pháp luật, thanh tra, khiếu nại, tố cáo; đào tạo liên ngành pháp luật - công nghệ thông tin, hình thành đội ngũ chuyên gia kép; hoàn thiện khung pháp lý về ứng dụng AI, bảo đảm an toàn dữ liệu và quyền con người; mở rộng hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm từ các nước đi trước; khuyến khích thí điểm AI trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí, coi đây là lĩnh vực trọng điểm cần ưu tiên.

Chuyển đổi số và AI không chỉ là xu hướng tất yếu, mà còn là “đòn bẩy” đổi mới căn bản công tác pháp luật và thanh tra ở Việt Nam. Nếu được triển khai đồng bộ, công nghệ sẽ góp phần nâng cao hiệu quả xây dựng, thi hành pháp luật; củng cố niềm tin Nhân dân; đồng thời là “lá chắn thông minh” trong cuộc chiến phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí.

Đây không chỉ là yêu cầu của thời đại, mà còn là bước đi chiến lược để xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN hiện đại, kiến tạo và liêm chính.