Trong bối cảnh Hà Nội đang hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực, MTTQ chính là “kênh cầu nối” giữa nhà quản lý, giới chuyên gia và cộng đồng khởi nghiệp.

Từ nhu cầu thực tiễn đến chính sách đặc thù

Kinh tế tri thức và đổi mới sáng tạo đang trở thành động lực tăng trưởng của nhiều đô thị lớn. Hà Nội trung tâm chính trị, kinh tế, giáo dục của cả nước hội tụ đầy đủ yếu tố về nhân lực trí thức, cơ sở nghiên cứu, mạng lưới doanh nhân trẻ. Tuy nhiên, nút thắt lớn nhất của doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, đặc biệt trong công nghệ cao, vẫn là vốn đầu tư giai đoạn sớm.

Nguồn vốn tư nhân, nhất là vốn mạo hiểm, còn hạn chế do rủi ro cao và thiếu công cụ quản trị. Điều này dẫn tới vòng luẩn quẩn: doanh nghiệp non trẻ không đủ tiềm lực để thử nghiệm sản phẩm, nhà đầu tư lại e ngại rót vốn khi chưa thấy tiềm năng thương mại rõ ràng.

Trong bối cảnh đó, mô hình Quỹ đầu tư mạo hiểm có vốn Nhà nước đóng vai trò “vốn mồi” trở nên cần thiết. Mục tiêu không chỉ cung cấp tài chính mà còn hỗ trợ phi tài chính như đào tạo, cố vấn, kết nối quốc tế, qua đó tạo bệ phóng để doanh nghiệp vươn tới thị trường lớn hơn.

Theo dự thảo, Quỹ được thành lập theo hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa UBND TP Hà Nội và tối đa 6 nhà đầu tư khác, với vốn điều lệ từ hai nguồn: ngân sách TP (không quá 49%) và vốn góp của nhà đầu tư trong, ngoài nước. Lĩnh vực đầu tư tập trung vào công nghệ cao, khoa học – công nghệ và khởi nghiệp sáng tạo thuộc các ngành trọng điểm.

Quỹ có chức năng: góp vốn thành lập doanh nghiệp, mua cổ phần, hợp tác cùng các quỹ khác, tài trợ dự án khởi nghiệp sáng tạo và hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng vẫn cần tinh chỉnh để đảm bảo tính khả thi. TS Lê Văn Hoạt, Phó Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn dân chủ - pháp luật (Ủy ban MTTQ Việt Nam TP) lưu ý, Điều 4 dự thảo khuyến khích nhiều tổ chức, quỹ tham gia, nhưng Điều 5 lại giới hạn 6 nhà đầu tư, một sự bất nhất cần điều chỉnh.

Đẩy mạnh vai trò kiểm tra, giám sát

Với đặc thù là quỹ đầu tư mạo hiểm có vốn ngân sách, việc kiểm tra, giám sát là yếu tố sống còn để bảo vệ nguồn lực công và uy tín của chính quyền. Các chuyên gia thống nhất rằng, nếu thiếu cơ chế kiểm soát chặt chẽ, Quỹ dễ rơi vào tình trạng hình thức hoặc bị lợi dụng phục vụ lợi ích nhóm.

Thứ nhất, tần suất giám sát cần rút ngắn. Chu kỳ 3 năm/lần hiện tại là quá dài, không theo kịp biến động nhanh của thị trường công nghệ. Báo cáo và đánh giá hằng năm, thậm chí theo quý với khoản đầu tư lớn, sẽ giúp kịp thời phát hiện rủi ro.

Thứ hai, nội dung giám sát phải bao quát cả tài chính và hiệu quả xã hội. Ngoài kiểm toán vốn, cần đánh giá mức độ đổi mới sáng tạo, khả năng thương mại hóa sản phẩm, việc làm tạo ra, đóng góp vào chuyển đổi số và kinh tế tuần hoàn.

Thứ ba, công khai minh bạch thông tin là điều kiện tiên quyết. Tiêu chí lựa chọn dự án, danh sách doanh nghiệp nhận vốn và kết quả đầu tư cần được công bố rộng rãi để xã hội giám sát, đồng thời tiếp nhận phản hồi từ cộng đồng khởi nghiệp và chuyên gia độc lập.

Cuối cùng, trách nhiệm giải trình của các chủ thể quản lý Quỹ phải rõ ràng. UBND TP, Hội đồng quản lý, tổ chức quản lý Quỹ và doanh nghiệp nhận vốn đều cần chịu ràng buộc trách nhiệm tương ứng, đồng thời có cơ chế miễn trừ hợp lý với rủi ro khách quan để khuyến khích tinh thần dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Vai trò của MTTQ trong giám sát sau Nghị quyết

Không chỉ tham gia phản biện trước khi thông qua, MTTQ TP Hà Nội hoàn toàn có thể đóng vai trò giám sát xã hội sau khi Nghị quyết đi vào thực tiễn.

Cụ thể: Theo dõi định kỳ việc công khai thông tin về tiêu chí lựa chọn, danh sách doanh nghiệp nhận vốn, kết quả đầu tư; Tổ chức đối thoại công khai giữa Quỹ, doanh nghiệp thụ hưởng và cộng đồng khởi nghiệp để ghi nhận ý kiến, kịp thời phát hiện bất cập; Phối hợp với các tổ chức thành viên như Liên hiệp các hội khoa học – kỹ thuật, Hội Doanh nhân trẻ… để tạo mạng lưới giám sát đa chiều; Báo cáo độc lập gửi HĐND và UBND TP về hiệu quả hoạt động, kèm kiến nghị điều chỉnh chính sách nếu cần. Nhờ cơ chế này, MTTQ sẽ không chỉ “góp tiếng” ở giai đoạn soạn thảo, mà còn trở thành đối tác kiểm chứng liên tục cho hiệu quả và tính minh bạch của Quỹ.

Quỹ sẽ hoạt động trong môi trường pháp lý chồng chéo giữa nhiều luật: Luật Đầu tư, Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp, Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, Luật Thủ đô… Các chuyên gia đề nghị dự thảo cần làm rõ mối quan hệ và thứ bậc áp dụng để tránh xung đột pháp luật, đồng thời tham chiếu thông lệ quốc tế.

Các chuyên gia, nhà khoa học, đại diện Hội đồng tư vấn của Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hà Nội nêu ý kiến phản biện. Ảnh: KTĐT

TS Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ đề nghị tại khoản 3 Điều 4 về nguyên tắc hoạt động của Quỹ, cần xác định hướng ưu tiên đầu tư, hỗ trợ các doanh nghiệp, dự án khởi nghiệp sáng tạo, vườn ươm công nghệ và chuyển đổi số trong các lĩnh vực trọng điểm về KHCN của Thủ đô như Luật Thủ đô đã xác định.

Nếu chỉ dừng ở việc góp vốn, Quỹ sẽ khó tạo khác biệt. Giá trị lớn nhất của Quỹ Nhà nước nằm ở khả năng “kéo” thêm vốn tư nhân và nguồn lực hỗ trợ khác. Điều này đòi hỏi một chiến lược đồng bộ: kết nối với vườn ươm, trung tâm đổi mới sáng tạo, mạng lưới cố vấn, đối tác quốc tế; hỗ trợ doanh nghiệp cả sau khi nhận vốn. Nguyên tắc thị trường cần được bảo đảm tối đa, Nhà nước chỉ can thiệp ở mức cần thiết để khơi thông dòng vốn, tránh biến “vốn mồi” thành rào cản khiến nhà đầu tư tư nhân e dè.

Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hà Nội Nguyễn Lan Hương khẳng định, ban hành Nghị quyết là yêu cầu cấp thiết, vừa để thực hiện Luật Thủ đô, vừa cụ thể hóa Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đây sẽ là căn cứ pháp lý quan trọng để Quỹ nhanh chóng đi vào hoạt động, trở thành công cụ chiến lược thúc đẩy kinh tế tri thức của Thủ đô. Bà đề nghị Sở Tài chính tiếp thu đầy đủ các ý kiến phản biện, chắt lọc giải pháp khả thi để khi trình HĐND TP, Nghị quyết sẽ được thông qua với chất lượng cao, sớm đi vào cuộc sống.

Quỹ đầu tư mạo hiểm TP Hà Nội, nếu được thiết kế và vận hành hiệu quả, có thể trở thành hình mẫu cho cả nước. Nhưng để làm được điều đó, cần một khung pháp lý minh bạch, cơ chế giám sát nghiêm ngặt và tầm nhìn chiến lược dài hạn. Khi ấy, vốn Nhà nước mới thực sự đóng vai trò “chất xúc tác” thay vì gánh nặng, và Hà Nội mới tận dụng được lợi thế để trở thành trung tâm khởi nghiệp sáng tạo hàng đầu khu vực.