Cơ sở pháp lý rõ ràng – nền tảng để tổ chức thực hiện

Theo nội dung Công văn 20/CV-BCĐ, việc thành lập các đơn vị sự nghiệp công lập mới phải bám sát các quy định hiện hành, đặc biệt là Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, Nghị định số 120/2020/NĐ-CP về thành lập, tổ chức lại, giải thể đơn vị sự nghiệp công lập, và Nghị định số 111/2022/NĐ-CP quy định về hợp đồng lao động trong cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp công lập.

Trong khi Chính phủ chưa ban hành Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 120/2020/NĐ-CP, Ban Chỉ đạo cho phép các địa phương vận dụng linh hoạt để thành lập một đơn vị sự nghiệp công lập cung ứng dịch vụ công cơ bản, thiết yếu đa ngành, đa lĩnh vực tại cấp xã, do ngân sách Nhà nước bảo đảm.

Các lĩnh vực được xác định gồm: Văn hóa, thể thao, du lịch, thông tin, truyền thông, môi trường, khuyến nông, đô thị… Mô hình này hướng tới việc hợp nhất các đầu mối nhỏ lẻ hiện có, giảm chồng chéo chức năng và tăng hiệu quả quản lý.

Đặc biệt, nếu tại địa phương đã có đơn vị sự nghiệp công lập cấp xã được ngân sách Nhà nước bảo đảm, thì không thành lập mới, mà thực hiện tổ chức lại, bổ sung thêm chức năng, nhiệm vụ, nhất là lĩnh vực khuyến nông – theo chỉ đạo tại Thông báo số 371-TB/VPTW của Ban Chấp hành Trung ương.

Theo các chuyên gia, việc Ban Chỉ đạo sắp xếp đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp của Chính phủ ban hành Công văn số 20/CV-BCĐ được đánh giá là bước đi quan trọng, tạo hành lang pháp lý thống nhất để địa phương mạnh dạn tổ chức lại bộ máy cung ứng dịch vụ công. Mô hình này không chỉ góp phần tinh gọn đầu mối, giảm chồng chéo chức năng, mà còn giúp nâng cao chất lượng và hiệu quả phục vụ người dân, nhất là trong bối cảnh yêu cầu cải cách hành chính và sắp xếp tổ chức bộ máy giai đoạn 2025–2030 ngày càng cấp bách. Tuy nhiên, để triển khai thành công, các địa phương cần đánh giá kỹ đặc thù, quy mô dân số, nhu cầu dịch vụ của từng xã, bảo đảm mô hình mới vận hành hiệu quả, tránh hình thức hoặc gây xáo trộn không cần thiết.

Phó Thủ tướng Phạm Thị Thanh Trà kiểm tra hoạt động chính quyền địa phương 2 cấp tại xã Mường Khương, tỉnh Lào Cai - Ảnh: VGP/Thu Giang

Theo Luật sư Nguyễn Thị Bình, Công văn 20/CV-BCĐ đã xác định rõ phạm vi, nguyên tắc và yêu cầu đối với việc thành lập các đơn vị sự nghiệp công lập mới, trong đó nhấn mạnh tính đồng bộ, hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương. Đây là điểm then chốt, nhằm tránh tình trạng thành lập tràn lan hoặc hợp nhất mang tính hình thức, không dựa trên nhu cầu thực tế của người dân hay khả năng quản trị của bộ máy địa phương.

Việc hình thành mô hình đơn vị sự nghiệp đa ngành, đa lĩnh vực tại cấp xã sẽ giúp giảm đầu mối, hạn chế chồng chéo chức năng, tạo điều kiện để nâng cao chất lượng cung ứng dịch vụ công. Tuy nhiên, để mô hình này vận hành hiệu quả, cần bám sát các quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn liên quan. Địa phương phải xây dựng đề án cụ thể, đánh giá nhu cầu dịch vụ, dự kiến cơ cấu tổ chức, xác định vị trí việc làm, nguồn kinh phí và phương án chuyển giao nhân sự.

Công văn 20/CV-BCĐ là bước đi đúng hướng, nhưng nhấn mạnh rằng việc thực thi phải được thực hiện trên tinh thần thận trọng, đúng pháp luật và xuất phát từ nhu cầu thực chất của cơ sở. Chỉ khi đó, mục tiêu tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả cung ứng dịch vụ công và phù hợp với lộ trình sắp xếp tổ chức hành chính giai đoạn 2025–2030 mới thực sự đạt được kết quả như kỳ vọng.

Mục tiêu là tạo ra một đầu mối cung ứng dịch vụ sự nghiệp công cơ bản, thiết yếu, giúp người dân tiếp cận thuận lợi hơn, đồng thời giúp chính quyền cấp xã điều hành tập trung, tiết kiệm nguồn lực và tránh phân tán.

Từ góc nhìn của người lao động tại cơ sở, chủ trương thành lập đơn vị sự nghiệp công lập đa ngành, đa lĩnh vực ở cấp xã theo hướng dẫn tại Công văn số 20/CV-BCĐ được cho là một bước thay đổi quan trọng. Anh Nguyễn văn Minh - Cán bộ Phòng Kinh tế hạ tầng cho rằng việc sắp xếp này nếu được thực hiện bài bản sẽ giúp giảm bớt tình trạng chồng chéo công việc, tạo môi trường làm việc chuyên nghiệp và rõ ràng hơn.

Nhiều ý kiến cũng bày tỏ kỳ vọng mô hình mới sẽ tăng hiệu quả phục vụ người dân, đồng thời giúp đội ngũ nhân sự được bố trí đúng chuyên môn, có điều kiện nâng cao năng lực. Tuy vậy, người lao động cũng mong muốn quá trình triển khai cần đi kèm hướng dẫn cụ thể, minh bạch về vị trí việc làm, chế độ, chính sách và lộ trình chuyển đổi, để họ yên tâm công tác và thích ứng tốt với mô hình tổ chức mới.

Theo hướng dẫn, đơn vị sự nghiệp công lập cấp xã được thành lập phải bảo đảm nguyên tắc “một đầu mối – nhiều lĩnh vực”. Mỗi phòng chuyên môn trong đơn vị cần phụ trách từ hai mảng công tác trở lên, có quy trình quản lý riêng và tối thiểu 7 viên chức làm việc.

Người đứng đầu đơn vị có không quá 2 cấp phó, trưởng phòng có 1 cấp phó, nhằm bảo đảm tinh giản cấp trung gian nhưng vẫn đáp ứng yêu cầu điều hành công việc. Đây là mô hình hướng tới quản trị công hiện đại, giảm tầng nấc quản lý, phát huy tính chủ động và trách nhiệm của từng viên chức. Tuy nhiên, để mô hình hoạt động thực chất, các địa phương cần xây dựng quy chế hoạt động, quy trình phối hợp nội bộ rõ ràng, tránh tình trạng “gộp tên gọi nhưng không gộp nhiệm vụ”.

Phân bổ nhân lực và biên chế: linh hoạt nhưng đúng quy định

Một trong những vấn đề được các địa phương quan tâm là phân bổ số lượng người làm việc khi thành lập đơn vị sự nghiệp công lập mới.

Theo Công văn 20/CV-BCĐ, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm rà soát tổng số biên chế viên chức hưởng lương từ ngân sách Nhà nước (ngoại trừ giáo dục và y tế), từ đó cân đối và phân bổ hợp lý cho cấp xã.

UBND cấp xã được giao tuyển dụng và bố trí viên chức theo số lượng biên chế được giao. Trường hợp chưa tuyển đủ, chính quyền cơ sở có thể ký hợp đồng lao động với người có chuyên môn phù hợp, theo khoản 3, Điều 9 Nghị định số 111/2022/NĐ-CP.

Quy định này nhằm đảm bảo tính linh hoạt trong giai đoạn đầu triển khai, tránh tình trạng “đơn vị có danh mà không có người”, đồng thời vẫn tuân thủ kỷ luật biên chế và ngân sách.

Việc thành lập các đơn vị sự nghiệp công lập cấp xã cung ứng dịch vụ đa ngành, đa lĩnh vực là chủ trương lớn, mang tính thí điểm nhưng cũng là bước chuẩn bị quan trọng cho giai đoạn cải cách hành chính sắp tới.

Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, cần lưu ý ba yếu tố then chốt: Thứ nhất là cơ sở pháp lý đồng bộ: Cần sớm hoàn thiện Nghị định sửa đổi Nghị định 120/2020/NĐ-CP, làm rõ thẩm quyền và quy trình thành lập, sáp nhập, giải thể đơn vị sự nghiệp công lập ở cấp xã, tránh mỗi địa phương hiểu và vận dụng khác nhau.

Thứ hai, phân định rõ chức năng – nhiệm vụ: Mô hình “đa ngành, đa lĩnh vực” dễ dẫn đến chồng chéo nếu không xác định cụ thể từng nhiệm vụ. UBND cấp tỉnh cần ban hành quy chế mẫu, hướng dẫn cách phân tách mảng công việc, quy trình phối hợp giữa các phòng chuyên môn.

Thứ ba, đảm bảo nguồn lực thực hiện: Từ cơ sở vật chất, trang thiết bị đến nhân lực, tài chính – tất cả đều phải được tính toán kỹ. Các địa phương không nên thành lập theo phong trào mà cần dựa vào nhu cầu thực tế của người dân, nhất là tại các xã vùng sâu, vùng xa, nơi dịch vụ công còn hạn chế.

Hướng đến nền hành chính phục vụ và hiệu quả

Việc hình thành đơn vị sự nghiệp công lập cung ứng dịch vụ công đa ngành, đa lĩnh vực ở cấp xã là bước chuyển quan trọng trong tổ chức bộ máy hành chính địa phương. Mô hình này nếu được triển khai bài bản sẽ góp phần tinh gọn đầu mối, giảm chi phí quản lý, đồng thời nâng cao chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp.

Quan trọng hơn, đây còn là bước đi phù hợp với xu hướng xây dựng nền hành chính phục vụ, lấy người dân làm trung tâm, tạo nền tảng cho chính quyền số, xã hội số phát triển bền vững.

Vì vậy, các địa phương cần vừa bám sát quy định pháp luật, vừa chủ động sáng tạo trong tổ chức thực hiện, bảo đảm mỗi đơn vị được thành lập đúng thẩm quyền, đúng chức năng, đủ năng lực hoạt động, thực sự trở thành “cánh tay nối dài” của chính quyền cơ sở trong cung ứng dịch vụ công thiết yếu cho người dân.