Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội Lò Việt Phương khẳng định: “Một nền hành chính mạnh không phải là nơi không có khiếu nại, tố cáo, mà là nơi mọi khiếu nại, tố cáo đều được xử lý công bằng, minh bạch và an toàn cho người lên tiếng”.

+Thưa ông, đây là lần đầu tiên Quốc hội xem xét đồng thời việc sửa đổi cả ba đạo luật: Tiếp công dân, Khiếu nại và Tố cáo. Theo ông, điểm chung và tư duy lập pháp nổi bật của lần sửa đổi này là gì?

-Ông Lò Việt Phương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội:

Việc sửa đổi ba đạo luật cùng lúc thể hiện quyết tâm hoàn thiện cơ chế pháp lý về dân nguyện trong một chỉnh thể thống nhất. Nếu Luật Tiếp công dân là nơi tiếp nhận, thì Luật Khiếu nại thể hiện năng lực giải trình, còn Luật Tố cáo là phép thử của liêm chính công vụ.

Sau hơn một thập kỷ thực hiện, thực tiễn cho thấy quyền của công dân đã được bảo đảm khá đầy đủ, nhưng cơ chế giải trình của cơ quan hành chính và cơ chế bảo vệ người tố cáo vẫn còn hạn chế. Vì vậy, các dự thảo lần này được thiết kế lại theo hướng chuyển từ “tiếp nhận và xử lý” sang “trách nhiệm đến cùng” – nghĩa là cơ quan hành chính không chỉ giải quyết vụ việc, mà phải giải trình thấu đáo, chịu trách nhiệm pháp lý và chính trị về quyết định của mình.

Tinh thần lập pháp xuyên suốt là: minh bạch – trách nhiệm – bảo vệ quyền dân nguyện bằng công cụ pháp quyền hiện đại, liên thông dữ liệu và có cơ chế giám sát hiệu quả.

+Trong đó, khái niệm “trách nhiệm giải trình” được nhấn mạnh như một điểm đột phá. Vậy cơ chế này được quy định cụ thể ra sao trong dự thảo Luật Khiếu nại (sửa đổi)?

-Ông Lò Việt Phương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội:

Trách nhiệm giải trình là điểm mới mang tính bản lề. Dự thảo bổ sung hẳn một chương riêng quy định nghĩa vụ của người giải quyết khiếu nại. Họ phải trực tiếp xem xét hồ sơ, đối thoại với người dân, giải thích rõ căn cứ pháp lý, căn cứ thực tiễn của quyết định; nếu phát hiện sai sót, phải kịp thời sửa đổi, thu hồi hoặc hủy bỏ.

Trách nhiệm giải trình cũng không chỉ dừng ở người ra quyết định, mà mở rộng đến các cơ quan, đơn vị tham mưu, thanh tra, pháp chế. Khi cơ quan hành chính công khai và đối thoại bằng pháp luật, khiếu nại sẽ không còn là xung đột, mà trở thành kênh phản hồi lành mạnh.

Bên cạnh đó, toàn bộ quy trình được chuẩn hóa – từ tiếp nhận, thụ lý, xác minh, đối thoại đến công khai kết quả – đều có thời hạn cụ thể, có cơ chế hậu kiểm và cập nhật vào Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiếp công dân, khiếu nại, tố cáo. Dữ liệu là công cụ kiểm tra, giám sát hiệu quả, giúp Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội thực hiện chức năng giám sát chuyên đề khách quan và kịp thời.

Từ trái qua phải: Ông Lò Việt Phương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội; ông Dương Thanh Bình, Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội và ông Nguyễn Hồng Điệp, Trưởng Ban Tiếp công dân Trung ương trong một buổi tiếp công dân. Ảnh: Lan Anh.

+Nhiều vụ việc khiếu nại, tố cáo kéo dài cho thấy sự thiếu thống nhất trong thẩm quyền và bảo vệ người tố cáo. Lần sửa đổi này khắc phục thế nào, thưa ông?

-Ông Lò Việt Phương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội:

Dự thảo Luật Tố cáo (sửa đổi) đã được chỉnh lý toàn diện để làm rõ phân cấp thẩm quyền giải quyết và cơ chế bảo vệ người tố cáo.

Trước hết, thẩm quyền được phân định lại theo hướng rõ ràng, phù hợp mô hình tổ chức mới của hệ thống hành chính và thanh tra. Đồng thời, Thủ tướng Chính phủ được phép ủy quyền cho Tổng Thanh tra Chính phủ giải quyết các vụ việc đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp, liên quan nhiều cấp, nhiều ngành. Việc ủy quyền được quy định cụ thể, có thời hạn và chịu giám sát chặt chẽ.

Về bảo vệ người tố cáo, dự thảo mở rộng cơ chế trên ba phương diện: Danh tính, việc làm và an toàn cá nhân. Cấm tuyệt đối việc tiết lộ thông tin người tố cáo dưới bất kỳ hình thức nào; nếu có hành vi trù dập, phân biệt đối xử, cơ quan có thẩm quyền phải khôi phục quyền lợi và xử lý người vi phạm.

Đặc biệt, dự thảo giao trách nhiệm kiểm tra, theo dõi việc thực hiện biện pháp bảo vệ cho cơ quan Thanh tra, Công an và Viện Kiểm sát, bảo đảm việc bảo vệ không hình thức, mà thực chất. Người dám nói lên sự thật phải được pháp luật bảo vệ và tôn trọng – đó là tiêu chí của một Nhà nước pháp quyền nhân văn.

+Với việc đồng bộ ba đạo luật, Quốc hội sẽ tăng cường cơ chế giám sát dân nguyện như thế nào để các quy định thực sự đi vào cuộc sống?

-Ông Lò Việt Phương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội:

Theo Nghị quyết số 71/2025/UBTVQH15 ngày 18/2/2025 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội được giao nhiệm vụ giám sát việc tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và bảo vệ người tố cáo. Các quy định này đã được thể chế hóa trong dự thảo luật.

Ủy ban có thể yêu cầu bộ, ngành, địa phương báo cáo tiến độ, trực tiếp kiểm tra và kiến nghị xử lý trách nhiệm tập thể, cá nhân vi phạm. Khi toàn bộ dữ liệu được cập nhật trong hệ thống quốc gia, Quốc hội có thể giám sát theo thời gian thực, phát hiện chậm trễ, né tránh và yêu cầu khắc phục ngay.

Điều này chuyển hoạt động giám sát từ “trên giấy” sang “bằng dữ liệu”, bảo đảm tính công khai và trách nhiệm giải trình xuyên suốt. Khi cơ chế giám sát được thực hiện nghiêm túc, pháp luật sẽ đi vào cuộc sống, niềm tin của người dân sẽ được củng cố thực chất.

Khi thể chế đã hoàn thiện, yếu tố quyết định vẫn là đội ngũ cán bộ thực thi. Ảnh: NVCC

+Từ góc nhìn của ông, đâu là yêu cầu trọng tâm để các đạo luật này thực sự phát huy hiệu quả khi được ban hành?

-Ông Lò Việt Phương, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội:

Khi thể chế đã hoàn thiện, yếu tố quyết định vẫn là đội ngũ cán bộ thực thi. Cán bộ giải quyết khiếu nại, tố cáo phải có bản lĩnh pháp lý, đạo đức công vụ và năng lực đối thoại. Mỗi quyết định hành chính là một cam kết trước Nhân dân, vì vậy phải được thực hiện bằng lý lẽ, công tâm và minh bạch.

Đồng thời, việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật đến người dân là rất quan trọng. Khi người dân hiểu quyền và giới hạn của mình, họ sẽ thực hiện đúng quy trình pháp luật, giảm thiểu khiếu kiện phức tạp và ngăn ngừa bị lợi dụng.

Cùng với đó, Ủy ban Dân nguyện và Giám sát sẽ phối hợp chặt chẽ với Thanh tra Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan truyền thông để đảm bảo công khai, minh bạch, củng cố niềm tin xã hội.

Tôi tin rằng, khi Luật Khiếu nại và Luật Tố cáo (sửa đổi) được ban hành đồng bộ với Luật Tiếp công dân, chúng ta sẽ có một chu trình dân nguyện hoàn chỉnh – tiếp dân để lắng nghe, khiếu nại để đối thoại, tố cáo để bảo vệ liêm chính, giám sát để củng cố niềm tin. Đó chính là nền tảng của Nhà nước pháp quyền XHCN phục vụ Nhân dân.

+Xin trân trọng cảm ơn ông!