Mối liên hệ giữa tội phạm mạng và tham nhũng

Trong bối cảnh Đông Nam Á đang trải qua quá trình số hóa nhanh chóng, sự giao thoa giữa tội phạm mạng và tham nhũng đang nổi lên như một mối đe dọa ngày càng lớn đối với sự ổn định khu vực, hệ thống pháp quyền và niềm tin của người dân.

Các trung tâm lừa đảo, cờ bạc trực tuyến bất hợp pháp và các mạng lưới tội phạm xuyên quốc gia đang lợi dụng những lỗ hổng trong quản trị, tham nhũng và biên giới lỏng lẻo để hoạt động công khai trên quy mô lớn.

Một nghiên cứu quan trọng của UNODC, được công bố nhân dịp lễ ký UNCC và trong quá trình chuẩn bị cho Phiên họp lần thứ 11 của Hội nghị các Quốc gia thành viên Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng (UNCAC), đã chỉ ra rằng tội phạm mạng và tham nhũng không còn là hai vấn đề riêng rẽ mà đã trở thành những yếu tố bổ trợ lẫn nhau trong tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia.

Ông Graeme Gun, Chuyên gia Phòng, chống tham nhũng UNODC khu vực Đông Nam Á. Ảnh: Dương Nguyễn

Ông Graeme Gun, Chuyên gia Phòng, chống tham nhũng UNODC khu vực Đông Nam Á, chia sẻ rằng điều khiến ông ngạc nhiên nhất là mức độ sâu sắc của mối liên hệ giữa tội phạm mạng và tham nhũng. Ông nhấn mạnh rằng tham nhũng là một trong những yếu tố trực tiếp tạo điều kiện cho các hoạt động tội phạm mạng.

Theo ông Graeme Gun, các hoạt động tội phạm có tổ chức như các trung tâm lừa đảo ở Đông Nam Á không thể phát triển mạnh trong môi trường có quản trị tốt và pháp quyền mạnh mẽ. Ông Gun chỉ ra ba nguyên nhân gốc rễ chính thúc đẩy vấn đề này: quản trị yếu kém, tham nhũng trực tiếp và tính chất xuyên quốc gia của việc rửa tiền thu được từ tội phạm, đặc biệt thông qua tiền điện tử.

Các đại biểu Thanh tra Chính phủ Việt Nam tham dự Hội nghị. Ảnh: Dương Nguyễn

Ông Cung Văn Trang, đại diện Thanh tra Chính phủ Việt Nam thảo luận về một số vấn đề tác động của tội phạm mạng đến hoạt động của ngành Thanh tra Việt Nam. Ảnh: Dương Nguyễn

Thách thức và vai trò của công nghệ

Từ góc độ của cơ quan trực tiếp thực hiện hoạt động thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, ông Cung Văn Trang, đại diện Thanh tra Chính phủ Việt Nam đã thảo luận về một số vấn đề tác động của tội phạm mạng đến hoạt động của ngành Thanh tra Việt Nam.

Đại diện Thanh tra Chính phủ làm rõ những tác động hai mặt của công nghệ. Theo đó, công nghệ hiện đang hỗ trợ rất tốt cho công tác của cán bộ, giúp quản lý hiệu quả tài liệu thanh tra trên hệ thống phần mềm, tránh thất lạc hồ sơ và cho phép Trí tuệ nhân tạo (AI) hỗ trợ sàng lọc, phân loại đơn thư. Tuy nhiên, tội phạm mạng đang tạo ra thách thức nghiêm trọng. Đặc biệt trong công tác phòng, chống tham nhũng, tội phạm có thể sử dụng tiền mã hóa để rửa tiền hối lộ, xóa bỏ hoặc thay đổi dấu vết giao dịch. Điều này gây khó khăn rất lớn cho việc xác minh, truy vết tài sản tham nhũng, và dẫn đến nguy cơ "mất dấu dòng tiền".

Bà Jessica Schwan, Phó Chủ tịch Tổ chức Growth Asia-Pacific, Crystal Intelligence. Ảnh: Dương Nguyễn

Bà Jessica Schwan, Phó Chủ tịch Tổ chức Growth Asia-Pacific, Crystal Intelligence, xác nhận rằng tội phạm mạng hiện nay sử dụng các kỹ thuật xã hội học tinh vi, việc theo dõi dấu vết tiền điện tử là một thách thức lớn, đặc biệt khi tội phạm sử dụng các ví không lưu ký (non-custodial wallet) hoặc giao dịch ngang hàng, nơi không có thông tin định danh khách hàng.

Bà Schwan nhấn mạnh rằng để giải quyết mạng lưới tội phạm này, cần có sự hợp tác công-tư (PPP) và các điều tra viên cần được đào tạo để biết cách thu thập thông tin và hợp tác với các sàn giao dịch lớn.

Bà Schwan khẳng định rằng các công ty công nghệ có thể chủ động trong việc chia sẻ thông tin và hỗ trợ phá vỡ các trung tâm lừa đảo. Bà khuyến nghị việc chia sẻ thông tin giữa cơ quan thực thi pháp luật và khu vực tư nhân phải nhanh chóng, đáng tin cậy và chính xác.

Các đại biểu tham dự Hội nghị. Ảnh: Dương Nguyễn

Khung pháp lý toàn diện và giải pháp hợp tác

Các diễn giả thống nhất rằng việc ứng phó với mối giao thoa này đòi hỏi một phản ứng tích hợp, dựa trên các công cụ pháp lý quốc tế hiện có là UNCAC và Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (UNTOC), cùng với Công ước UNCC mới.

UNCC mang lại những cập nhật quan trọng về công cụ thu thập bằng chứng điện tử, không chỉ cho tội phạm mạng mà cho bất kỳ tội phạm nghiêm trọng nào, bao gồm các thủ tục nhanh hơn, lệnh bảo quản, lệnh sản xuất, và việc đánh chặn dữ liệu máy tính theo thời gian thực. Ngoài ra, UNCC củng cố cơ chế hợp tác quốc tế, bao gồm đóng băng tài sản kỹ thuật số (digital asset freezing) và mạng lưới 24/7.

Kết luận phiên thảo luận, các đại biểu đều đồng tình rằng, UNCC là một thành tựu đáng chú ý trong bối cảnh quốc tế năm 2025, tuy nhiên việc áp dụng AI và công nghệ không thể tự động khắc phục các thách thức của con người. Do đó, chìa khóa để cải thiện hợp tác trong khu vực Đông Nam Á là lòng tin, giáo dục và chia sẻ thông tin.