Năm 2025, Lai Châu tiếp tục là một trong những địa phương trọng điểm triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025. Với đặc thù là tỉnh miền núi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, việc thực hiện Chương trình không chỉ là nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về an sinh xã hội, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng miền.

Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Lai Châu đã chỉ đạo quyết liệt, kịp thời cụ thể hóa các chính sách phù hợp với tình hình thực tiễn địa phương, đồng thời phát huy tinh thần đoàn kết, chủ động vượt khó trong Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc.

Kết quả tích cực từ chính sách đồng bộ

Trong giai đoạn 2021 - 2025, Lai Châu đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận trong công tác giảm nghèo bền vững và phát triển cơ sở hạ tầng vùng khó khăn, dân tộc thiểu số. Theo Báo cáo Tổng kết Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2021 - 2025 trên địa bàn tỉnh Lai Châu ngày 17/6/2025, tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh giảm bình quân 3,68%/năm, cao hơn mục tiêu đề ra (3%/năm), đặc biệt các huyện nghèo giảm đến 5,35%/năm. Đây là một con số ấn tượng, thể hiện hiệu quả của các chính sách đầu tư và hỗ trợ.

Nhiều chỉ tiêu về phát triển con người và an sinh xã hội cũng vượt mục tiêu đề ra, như tỷ lệ học sinh mẫu giáo và phổ thông đến trường đều đạt trên 95%; tỷ lệ người dân tộc thiểu số biết đọc, viết tiếng phổ thông đạt 96,5%; tỷ lệ người lao động dân tộc thiểu số được đào tạo nghề đạt 60%.

Cơ sở hạ tầng thiết yếu ở vùng sâu, vùng xa đã được cải thiện rõ rệt nhờ nguồn lực lớn từ các Chương trình MTQG. Hàng trăm công trình, dự án về hạ tầng kinh tế xã hội được đầu tư đồng bộ, góp phần thay đổi diện mạo nông thôn, đảm bảo an sinh xã hội cho người nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số. Đến hết năm 2024, toàn tỉnh có 39 xã đạt chuẩn NTM, trong đó có 4 xã khu vực III vùng dân tộc thiểu số và miền núi. Điều này khẳng định những nỗ lực vượt bậc của Lai Châu trong việc cụ thể hóa chính sách và huy động nội lực.

Thách thức từ sắp xếp đơn vị hành chính và yêu cầu cải cách pháp lý

Việc sắp xếp đơn vị hành chính và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp vào đã đặt ra nhiều thách thức pháp lý cho Lai Châu. Do chủ trương này, tỉnh Lai Châu không thể thực hiện việc đánh giá, công nhận xã, huyện đạt chuẩn NTM theo kế hoạch ban đầu. Thay vào đó, tỉnh phải rà soát, đánh giá các chỉ tiêu sau sáp nhập. Điều này đòi hỏi sự linh hoạt và kịp thời trong việc điều chỉnh các quy định về tiêu chí công nhận NTM, cũng như kế hoạch phân bổ và sử dụng nguồn lực sau sáp nhập.

Lai Châu đã và đang kiến nghị Trung ương hoàn thiện cơ chế chính sách theo hướng tăng cường phân cấp mạnh mẽ cho địa phương. Tỉnh đề xuất giảm tối đa các văn bản hướng dẫn để tránh chồng chéo, đồng thời yêu cầu các văn bản hướng dẫn phải được ban hành đầy đủ, đồng bộ trước khi giao kế hoạch vốn. Thực tế cho thấy, giai đoạn 2021 - 2025, Trung ương đã ban hành hơn 143 văn bản, trong khi địa phương phải cụ thể hóa tới 132 văn bản, gây áp lực lớn về thời gian và nguồn lực triển khai.

Một kiến nghị quan trọng khác là nghiên cứu rút gọn đầu mối ban hành văn bản hướng dẫn, thống nhất một đầu mối chủ trì thay vì chia nhỏ từng bộ, ngành phụ trách từng nội dung thành phần. Điều này sẽ giúp tránh tình trạng thiếu đồng bộ, mâu thuẫn trong các quy định và cách áp dụng khác nhau giữa các địa phương, đơn vị, vốn đã ảnh hưởng lớn đến tiến độ thực hiện Chương trình.

Bên cạnh đó, tỉnh cũng kiến nghị vốn sự nghiệp cần được giao theo dự toán 5 năm và các nguồn vốn Trung ương chỉ giao tổng số của từng chương trình, không giao chi tiết từng dự án thành phần, lĩnh vực chi để tăng tính chủ động và linh hoạt cho địa phương.

Nâng cao năng lực thực thi và công khai, minh bạch

Để đảm bảo hiệu quả của các chính sách, đặc biệt là tại vùng khó khăn, dân tộc thiểu số, việc nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ cơ sở là rất quan trọng. Khi chỉ còn cấp tỉnh và cấp xã là cấp trực tiếp tổ chức thực hiện, cần có giải pháp phù hợp để phát huy hiệu quả mô hình 2 cấp.

Cấp tỉnh cần tăng cường hỗ trợ kỹ thuật, tập huấn về quản lý dự án, tài chính, đấu thầu cho cấp xã. Việc thành lập "Tổ hỗ trợ xã" cấp tỉnh cũng được đề xuất để hỗ trợ thường trực, tháo gỡ khó khăn, đặc biệt tại các xã vùng khó khăn, giúp nâng cao năng lực thực thi và đẩy nhanh tiến độ giải ngân.

Công tác kiểm tra, giám sát và kiểm toán được thực hiện định kỳ và nghiêm túc đã giúp kịp thời chấn chỉnh sai sót, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và đúng pháp luật trong quản lý vốn. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cũng đã tăng cường giám sát việc thực hiện Luật Đất đai, các công trình xây dựng NTM, vốn đầu tư, quy ước và các khoản đóng góp của Nhân dân, góp phần phát hiện và xử lý kịp thời các vướng mắc, nâng cao hiệu quả công tác.

Để đạt được mục tiêu xây dựng NTM toàn diện, bền vững, gắn với công nghiệp hóa, đô thị hóa, chuyển đổi số và tăng trưởng xanh, Lai Châu đề xuất Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sớm phê duyệt Chương trình MTQG xây dựng NTM giai đoạn 2026 - 2030 và ưu tiên định mức phân bổ nguồn vốn ngân sách Trung ương cho các tỉnh miền núi khó khăn.

Những kiến nghị từ thực tiễn Lai Châu cho thấy sự cần thiết của một khung pháp lý linh hoạt, đồng bộ và phù hợp với đặc thù của từng vùng miền, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Việc tăng cường phân cấp, đơn giản hóa thủ tục hành chính và nâng cao năng lực cho cán bộ cơ sở là những giải pháp pháp lý then chốt để các chính sách đặc thù phát huy tối đa hiệu quả.