Chiều ngày 24/6/2025, Quốc hội đã chính thức thông qua Nghị quyết về cơ chế đặc biệt xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật. Đây được xem là một động thái quan trọng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và hội nhập quốc tế, đồng thời khẳng định nguyên tắc không hợp thức hóa sai phạm và tăng cường cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Ba tiêu chí cốt lõi xác định "khó khăn, vướng mắc"

Để xác định rõ những trường hợp nào được xem là "khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật" cần được xử lý theo cơ chế đặc biệt, Nghị quyết đã đưa ra ba tiêu chí rõ ràng.

Thứ nhất, đó là những quy định có mâu thuẫn, chồng chéo trong cùng một văn bản quy phạm pháp luật hoặc giữa các văn bản quy phạm pháp luật khác nhau. Tình trạng này thường gây ra sự không nhất quán, khó khăn cho các chủ thể trong việc tuân thủ và áp dụng pháp luật, dẫn đến rào cản trong hoạt động kinh tế, xã hội.

Thứ hai, các quy định của văn bản quy phạm pháp luật được xác định là khó khăn, vướng mắc khi chúng không rõ ràng, có nhiều cách hiểu khác nhau, không hợp lý, hoặc không khả thi, gây khó khăn đáng kể trong việc áp dụng và thực hiện trên thực tế. Những quy định như vậy có thể dẫn đến sự thiếu minh bạch, tiềm ẩn nguy cơ lạm dụng hoặc gây ách tắc trong quá trình triển khai chính sách.

Thứ ba, tiêu chí quan trọng là những quy định tạo gánh nặng chi phí tuân thủ; hạn chế việc đổi mới, sáng tạo, phát triển động lực tăng trưởng mới, khơi thông nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và hội nhập quốc tế. Mục tiêu của cơ chế đặc biệt là gỡ bỏ những rào cản này, tạo môi trường pháp lý thuận lợi hơn cho sự phát triển bền vững của đất nước, khuyến khích các sáng kiến và đầu tư.

Năm nguyên tắc xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật

Nghị quyết cũng đã thiết lập 5 nguyên tắc chỉ đạo xuyên suốt quá trình xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật, nhằm định hướng cho việc sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành văn bản quy phạm pháp luật một cách chặt chẽ, tránh tùy tiện trong thực thi.

Một là, thể chế hóa đúng đắn, kịp thời chủ trương, đường lối của Đảng; bảo đảm tính hợp hiến, tính thống nhất của hệ thống pháp luật. Đảm bảo mọi giải pháp đều phải phù hợp với Hiến pháp và pháp luật hiện hành, cũng như các định hướng lớn của Đảng và Nhà nước.

Hai là, bảo đảm công khai, minh bạch; kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lợi ích nhóm, cục bộ. Mọi quy trình xử lý phải được công khai để người dân và doanh nghiệp có thể theo dõi, đồng thời ngăn chặn các hành vi tiêu cực.

Ba là, xử lý nhanh chóng, kịp thời, có trọng tâm, trọng điểm các vấn đề cấp bách của thực tiễn, đưa pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh. Ưu tiên giải quyết những vấn đề cấp bách nhất, có tác động lớn đến xã hội và kinh tế, biến pháp luật từ rào cản thành động lực phát triển.

Bốn là, không trái với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Đảm bảo tính tương thích và tuân thủ các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã ký kết.

Năm là, bảo đảm quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, quyền, lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp, đặc biệt là các quyền tự do kinh doanh, quyền sở hữu tài sản và quyền tự do hợp đồng; không tăng trách nhiệm bất hợp lý cho người dân, doanh nghiệp.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh. Ảnh: Quochoi.vn

Kiên quyết không hợp thức hóa sai phạm và cơ chế giám sát chặt chẽ

Một trong những vấn đề được đặc biệt quan tâm trong quá trình thảo luận và thông qua Nghị quyết là việc liệu cơ chế đặc biệt này có thể bị lợi dụng để hợp thức hóa các sai phạm đã xảy ra trước đó hay không.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cũng đã ghi nhận có ý kiến đề nghị Nghị quyết này không được hợp thức hóa những sai phạm xảy ra trước khi ban hành Nghị quyết và khẳng định lập trường của Chính phủ. Cụ thể, Chính phủ khẳng định rõ, Nghị quyết này không có mục tiêu, cũng như không được sử dụng để hợp thức hóa bất kỳ sai phạm nào xảy ra trước khi Nghị quyết có hiệu lực.

Để ngăn chặn tối đa việc lạm dụng trong thực tiễn cũng như loại bỏ nguy cơ hợp thức hóa các sai phạm, bên cạnh việc quy định chi tiết về tiêu chí và nguyên tắc, Nghị quyết còn quy định cụ thể các cơ chế kiểm soát và giám sát chặt chẽ quá trình xử lý khó khăn, vướng mắc. Các cơ chế này bao gồm: Cơ chế thẩm định của Hội đồng thẩm định độc lập nhằm đảm bảo tính khách quan và khoa học trong việc đánh giá các đề xuất xử lý.

Trách nhiệm báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền trong trường hợp cụ thể nhằm đảm bảo mọi quyết định quan trọng đều được xem xét kỹ lưỡng. Trách nhiệm báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Quốc hội tại phiên họp, kỳ họp gần nhất đảm bảo sự giám sát thường xuyên và kịp thời của cơ quan lập pháp cao nhất.

Đặc biệt là trách nhiệm giám sát của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các ủy ban của Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội, Hội đồng Nhân dân các cấp, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Sự tham gia của nhiều chủ thể giám sát từ Trung ương đến địa phương và các tổ chức chính trị - xã hội giúp tăng cường tính minh bạch và hiệu quả của cơ chế.

Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết về cơ chế đặc biệt xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật đánh dấu một bước tiến quan trọng trong công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Đây là một công cụ pháp lý cần thiết để giải quyết những "điểm nghẽn" trong thực tiễn, tạo động lực mới cho phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước và phục vụ người dân, doanh nghiệp.