Quyền giám sát được bảo đảm trong buổi tiếp công dân, nhưng không vượt quá giới hạn pháp luật

Theo Ban Tiếp công dân Trung ương, Luật Tiếp công dân năm 2013 khẳng định nguyên tắc công khai, minh bạch trong tiếp công dân, cho phép người dân theo dõi, giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước trong khuôn khổ pháp luật. Tại nhiều địa điểm tiếp công dân hiện nay, hệ thống camera giám sát đã được lắp đặt, nội quy và lịch tiếp công dân được niêm yết công khai nhằm đảm bảo tính minh bạch và an toàn.

Tuy nhiên, một số người dân khi đến làm việc vẫn chủ động ghi âm, ghi hình bằng thiết bị cá nhân, thậm chí livestream trực tiếp toàn bộ buổi tiếp lên mạng xã hội. Hành vi này, nếu chỉ nhằm lưu trữ thông tin phục vụ khiếu nại, phản ánh thì là hợp pháp. Nhưng khi việc ghi hình bị sử dụng sai mục đích, như cắt ghép, phát tán, xuyên tạc nội dung làm ảnh hưởng danh dự, uy tín của tổ chức hoặc cá nhân, thì đã vượt khỏi phạm vi quyền giám sát, trở thành hành vi vi phạm hành chính.

Theo điểm e, khoản 3, Điều 102 Nghị định 15/2020/NĐ-CP, hành vi thu thập, xử lý, phát tán thông tin về đời tư của cá nhân khác mà không được sự đồng ý có thể bị phạt từ 5 - 10 triệu đồng. Bên cạnh đó, điểm a, khoản 2, Điều 7 Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định xử phạt người có hành vi gây mất trật tự, cản trở hoạt động công vụ. Như vậy, nếu công dân phát trực tiếp buổi tiếp, gây ảnh hưởng đến hoạt động của cán bộ hoặc người dân khác, cơ quan tiếp công dân có quyền lập biên bản và chuyển cơ quan công an xử lý.

Điều quan trọng là phải phân biệt ranh giới giữa giám sát hợp pháp và hành vi gây rối. Pháp luật tôn trọng quyền ghi hình, ghi âm của người dân, song việc đó phải diễn ra trong phạm vi nội quy của trụ sở tiếp dân, không gây ảnh hưởng tới trật tự, không phát tán thông tin trái phép, không can thiệp vào quá trình làm việc của công chức đang thi hành nhiệm vụ.

Cần quy định cụ thể hơn để tránh tranh chấp trong thực tiễn

Trên thực tế, nhiều vụ việc “livestream” tại nơi tiếp dân đã gây hậu quả đáng tiếc. Một số đoạn video bị cắt ghép, chia sẻ kèm bình luận tiêu cực, khiến dư luận hiểu sai bản chất vụ việc, ảnh hưởng đến uy tín cơ quan tiếp công dân và cán bộ làm nhiệm vụ. Không ít trường hợp, cán bộ e ngại bị quay, dẫn đến tâm lý phòng thủ, giảm hiệu quả đối thoại với người dân.

Trong khi đó, pháp luật hiện hành chưa có quy định riêng về việc quay, chụp tại nơi tiếp công dân, dẫn đến cách xử lý giữa các địa phương còn khác nhau. Có nơi cho phép ghi hình toàn bộ buổi tiếp, có nơi cấm tuyệt đối để đảm bảo trật tự. Sự thiếu thống nhất này đôi khi làm phát sinh xung đột, khiến hoạt động tiếp dân trở nên căng thẳng.

Để khắc phục, cần sớm ban hành hướng dẫn thống nhất về việc sử dụng thiết bị ghi âm, ghi hình tại nơi tiếp công dân. Nội dung hướng dẫn nên bao gồm:

Người dân được quyền ghi âm, ghi hình để lưu giữ làm chứng cứ, nhưng phải thông báo với cán bộ tiếp dân;

Không được phát trực tiếp, chia sẻ công khai khi chưa có sự đồng ý của người có liên quan;

Trụ sở tiếp công dân cần niêm yết nội quy cụ thể về hành vi sử dụng thiết bị điện tử, để cán bộ và công dân cùng nắm rõ.

Ngoài ra, việc lắp đặt camera giám sát của cơ quan Nhà nước phải được khai thác hiệu quả, tránh trùng lặp. Hình ảnh từ hệ thống giám sát này có thể là căn cứ xác minh khi có khiếu nại hoặc phản ánh, thay vì để công dân tự ý ghi hình. Điều này vừa bảo đảm tính khách quan, vừa hạn chế xung đột trực tiếp giữa công dân và cán bộ tiếp dân.

Bảo đảm quyền giám sát của công dân là yêu cầu tất yếu trong một nền hành chính minh bạch, nhưng quyền đó phải đi cùng nghĩa vụ tôn trọng pháp luật và quy tắc ứng xử nơi công cộng. Khi mỗi bên - cơ quan Nhà nước và người dân - đều hiểu rõ giới hạn của mình, việc tiếp công dân sẽ diễn ra trên nền tảng văn minh, trật tự và hiệu quả. Đã đến lúc cần có quy định thống nhất trên toàn quốc về ghi hình tại trụ sở tiếp công dân, để bảo đảm hài hòa giữa quyền giám sát của người dân và kỷ luật công vụ của Nhà nước.

Bài 5: Mâu thuẫn giữa thời hiệu khiếu nại 90 ngày và hiệu lực quyết định 30 ngày, thực chất có xung đột pháp lý?